Η ιστορία του Θωμά Νάκη (γεν. 1904, Ελευθέρι Μαργαριτίου Θεσπρωτίας) ζωντανεύει μέσα από τα ιδιόχειρα «τετράδια» του — ένα σπάνιο προσωπικό αρχείο που παραχώρησε στην κοινή γνώση η εγγονή του, κ. Ελένη Καλαμπάκα.
Στις σελίδες αυτές καταγράφεται η αποφασιστικότητα ενός ανθρώπου που, μετά την κατάρρευση του μετώπου και τη συνθηκολόγηση, αρνήθηκε να παραδώσει ελληνικό οπλισμό στους κατακτητές και συγκρότησε ένοπλη ομάδα αντίστασης στην περιοχή του Μαργαριτίου.
Η φράση του — «Τα ελληνικά δεν τα παραδίδω, υπακούοντας στον όρκο του Έλληνα Στρατιώτη» — είναι καταγραφή ψυχής και τιμής.
Από τα Ιωάννινα στο Χάνι Δελβινάκι και στην Αλβανία
Ο Θωμάς είχε ήδη ενεργή σχέση με τα όπλα και το στρατιωτικό καθήκον: υπηρέτησε στο 40ό Σύνταγμα Ευζώνων (1924–1926) και όταν η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο, συγκρότησε ομάδα υποστήριξης προς την ελληνική αστυνομία και στη συνέχεια εκτελούσε αποστολές για τον στρατό στα σύνορα με την Αλβανία.
Το Μάρτιο του 1941 επιστρατεύτηκε, βρέθηκε στο Χάνι Δελβινάκι και στην πρώτη γραμμή — Αργυρόκαστρο, Κολώνια, Γκολέμι — και πλήρωσε τη θητεία του με κρυοπαγήματα και βαθιά οργή για τη συνθηκολόγηση που ακολούθησε.
Η άρνηση παράδοσης, η εκβιαστική απειλή και η αντίσταση
Στις 12 Ιουνίου—όπως καταγράφει ο ίδιος—παρέλαβε επιστολή από τις ιταλικές αρχές που απαιτούσαν παράδοση οπλισμού. Η απάντηση του Νάκη ήταν ξεκάθαρη: «Ιταλικά όπλα δεν έχω να παραδώσω. Τα Ελληνικά δεν τα παραδίδω».
Η αντίδραση των κατακτητών ήταν άμεση: ενέδρα με Ιταλούς και Τσάμηδες, σύλληψη συγγενικών του προσώπων και εκβιασμοί (απειλή εκτέλεσης του αδελφού). Ο ίδιος απάντησε με ψυχραιμία και αποφασιστικότητα — σχεδίασε, συγκρότησε εθνική ομάδα και πέρασε σε ένοπλη αντίσταση.
Μάχες, συμμορίες και τοπική προστασία — ο ρόλος της ομάδας Νάκη
Τα τετράδια καταγράφουν συγκρούσεις με Ιταλούς, Αλβανοτσάμηδες και άλλες ένοπλες ομάδες: νικηφόρες μάχες στις 18 Οκτωβρίου, 8 Φεβρουαρίου 1942 και επανειλημμένες αποκρούσεις επιθέσεων.
Οι συγχωριανοί τον προστάτευαν «ως κάτι ιερό», ενώ ο ίδιος οργανώθηκε με άλλους τοπικούς ηγέτες (π.χ. Βασίλειος Μπαλούμης) για την άμυνα των χωριών. Αργότερα εντάχτηκαν σε ευρύτερες αντιστασιακές οργανώσεις και συνέχισαν μέχρι τη λήξη της Κατοχής.
Κληρονομιά και τεκμήρια — το αρχείο που διασώζει την μνήμη
Τα χειρόγραφα του Θωμά Νάκη, που διατήρησε η οικογένεια και παρουσίασε η εγγονή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αποτελούν πολύτιμο τεκμήριο τοπικής ιστορίας και προσωπικής αντοχής.
Η αφήγησή του δεν είναι απλώς στρατιωτική καταγραφή· είναι ο λόγος ενός ανθρώπου που διάλεξε την τιμή πάνω από την ασφάλεια, την ελευθερία πάνω από την υποταγή.