Τον έχουν αποκαλέσει «λευκό ιππότη της ακαδημαϊκής κοινότητας», «ταραχοποιό υπέρ της αλήθειας» και «επίμονο κριτή». Ο Λόνι Μπεζανσόν, επίκουρος καθηγητής Οπτικοποίησης Δεδομένων στο Πανεπιστήμιο του Λινσέπινγκ στη Σουηδία, έχει αφιερώσει την καριέρα του στο να αποκαλύπτει τις σκοτεινές πλευρές της επιστημονικής έρευνας — και να υπερασπίζεται τη διαφάνεια εκεί όπου διακυβεύεται η δημόσια εμπιστοσύνη.
Μόλις τον περασμένο μήνα, σε μελέτη που εκπονήθηκε από τη Διεθνή και τη Γερμανική Μαθηματική Ένωση, μια διεθνής ομάδα υπό τον Μπεζανσόν αποκάλυψε συστηματικές απάτες σε επιστημονικά άρθρα μαθηματικών, όπως περιπτώσεις πανεπιστημίων που παρουσίαζαν «κορυφαίους ερευνητές» σε τομείς που δεν δίδασκαν καν. Παράλληλα, ανέδειξε φαινόμενα όπως πλαστά δεδομένα, εταιρείες που επηρεάζουν τεχνητά τις ετεροαναφορές και «εργοστάσια άρθρων» που πωλούν έτοιμες επιστημονικές εργασίες.
Η πανδημία Covid-19 αποκάλυψε ακόμη πιο σοβαρά προβλήματα. Ο Μπεζανσόν ήταν από εκείνους που εντόπισαν τις αδυναμίες στην περιβόητη μελέτη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Λοιμώξεων για την υδροξυχλωροκίνη. Η έρευνα, αν και έγινε viral, βασίστηκε σε ελάχιστο δείγμα και είχε σοβαρά μεθοδολογικά λάθη. Η απόσυρσή της το 2024 επιβεβαίωσε τον κίνδυνο που προκαλούν οι βιαστικές και προβληματικές δημοσιεύσεις: θεραπείες χωρίς επαρκή στοιχεία προωθήθηκαν, επηρεάζοντας πολιτικές υγείας διεθνώς.
Τα σημάδια που κινητοποιούν τον ίδιο και την ομάδα του είναι ενδεικτικά: παραποιημένες φράσεις που «προδίδουν» χρήση λογισμικού ή τεχνητής νοημοσύνης, αντιγραμμένες εικόνες, υπερβολικά γρήγορη αξιολόγηση ή άρθρα με μεθόδους που στηρίζονται σε ήδη αποσυρμένες εργασίες.
Μία από τις πλέον αποκαλυπτικές περιπτώσεις που αποκάλυψε αφορούσε παραποίηση ετεροαναφορών: ψεύτικες αναφορές προστέθηκαν στα μεταδεδομένα των άρθρων μετά την έγκριση, χωρίς να είναι ορατές στους αναγνώστες. Σε μία μόνο περίπτωση, ερευνητής απέκτησε 3.100 επιπλέον ψεύτικες αναφορές. Παρά τις απειλές που δέχτηκε, η έρευνα δημοσιεύθηκε και βραβεύτηκε ως η «Καλύτερη Εργασία» του 2025 από την Ένωση για την Επιστήμη της Πληροφορίας και την Τεχνολογία (JASIST).
Ο Μπεζανσόν απορρίπτει την κατηγορία ότι τέτοιες αποκαλύψεις πλήττουν την εμπιστοσύνη στην επιστήμη. «Δεν είπα ποτέ ότι η επιστήμη δεν είναι αξιόπιστη. Είπα ότι ορισμένοι επιστήμονες κάνουν απάτες, αλλά η επιστημονική μέθοδος παραμένει το πιο ισχυρό εργαλείο που έχουμε», σημειώνει.
Κατά τη γνώμη του, η «κουλτούρα των αριθμών» –η εμμονή με τις ετεροαναφορές, τα citation indexes και τις δημοσιεύσεις– είναι αυτή που δημιουργεί το πρόσφορο έδαφος για απάτες. «Ίσως πρέπει να σταματήσουμε να μετράμε και να θυμηθούμε ότι η επιστήμη είναι συνεργασία, όχι ανταγωνισμός», καταλήγει.
📍 Ο Λόνι Μπεζανσόν υπενθυμίζει ότι η μάχη για την αλήθεια δεν δίνεται μόνο στα εργαστήρια, αλλά και στα παρασκήνια της επιστημονικής κοινότητας. Και αυτή η μάχη είναι ζωτικής σημασίας για όλους μας.