Του Κυριάκου Περιστέρη
Η επαναφορά της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας αποτελεί σημαντική εξέλιξη για
τη δομή της ελληνικής αγοράς εργασίας και συνολικά για το σύστημα ρύθμισης των
εργασιακών σχέσεων. Η σημασία της υπερβαίνει την νομοθετική διάσταση και
εγγράφεται σε μια ιστορική και θεσμική πορεία μετασχηματισμού του εργατικού
δικαίου, όπου η συλλογική αυτονομία αποτελεί μείζον χαρακτηριστικό.
Οι ΣΣΕ συνιστούν οργανωμένο θεσμικό πυλώνα του κοινωνικού κράτους. Η ιστορικά
χαμηλή διείσδυσή τους στην ελληνική αγορά εργασίας αποτυπώνει θεσμικό έλλειμμα
καθώς υποδηλώνει περιορισμένη δυνατότητα συλλογικής εκπροσώπησης και
άμβλυνσης των οικονομικών ανισοτήτων.
Η Μεταπολίτευση χαρακτηρίστηκε από την εμπέδωση της συλλογικής
διαπραγμάτευσης ως βασικού ιστού ρύθμισης των όρων εργασίας. Η οικονομική
κρίση και οι πολιτικές λιτότητας ανέτρεψαν αυτό το πλαίσιο, περιορίζοντας την
επεκτασιμότητα των ΣΣΕ, συρρικνώνοντας την προστασία μετά τη λήξη τους και
μεταβάλλοντας τη διαδικασία διαπραγμάτευσης προς όφελος της ατομικής σύμβασης.
Αυτές οι μεταβολές αποτέλεσαν μεταβολή των μέχρι τότε κανονιστικών και
κοινωνικών ισορροπιών, επιφέροντας δομική αποδυνάμωση της συλλογικής
προστασίας.
Η νέα συμφωνία επιχειρεί την αντιστροφή αυτής της πορείας, εισάγοντας θεσμικά
εργαλεία για ευχερέστερη σύναψη και επέκταση των ΣΣΕ, ενίσχυση της προστασίας
των εργαζομένων μετά τη λήξη μιας συλλογικής ρύθμισης και βελτίωση των
μηχανισμών επίλυσης συλλογικών διαφορών. Στον σχεδιασμό αυτό αποτυπώνεται η
ανάγκη επαναφοράς της συλλογικής αυτονομίας ως βασικού μηχανισμού
διασφάλισης όρων εργασίας και κοινωνικής ισορροπίας.
Ωστόσο, οι υφιστάμενες δομικές συνθήκες της αγοράς εργασίας εξακολουθούν να
περιορίζουν την αποτελεσματικότητα της συμφωνίας. Η χαμηλή συλλογική κάλυψη,
η επικράτηση ευέλικτων μορφών απασχόλησης και η ανάθεση του εργασιακού
κινδύνου στην ατομική σύμβαση συνιστούν θεσμικές παραδοχές που διατηρούνται
σχεδόν αμετάβλητες. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη μιας συνολικής θεσμικής
ανασυγκρότησης. Η εμπειρία της κρίσης έδειξε ότι η αποδυνάμωση των συλλογικών
μηχανισμών δεν προκάλεσε απλώς απώλειες δικαιωμάτων, αλλά επέφερε
συρρίκνωση της δημοκρατικής λειτουργίας στην οργάνωση της εργασίας.
Η πρόβλεψη για δίκαιη κατανομή του αναπτυξιακού οφέλους μέσω μισθολογικών
αυξήσεων δεν αφορά μόνο οικονομική στρατηγική. Αποτελεί αναγνώριση ότι χωρίς
συλλογική οργάνωση της διαπραγμάτευσης, η οικονομική μεγέθυνση δεν επιφέρει
κοινωνική ευημερία. Η συνάρτηση ανάπτυξης–εισοδηματικών
ανισοτήτων–εργασιακής ασφάλειας αποτελεί θεμελιώδη παράμετρο ισορροπίας του
συστήματος.
Παρά τις σημαντικές διακηρύξεις της συμφωνίας, η υλοποίησή της προϋποθέτει
θεσμική ενίσχυση της εκπροσώπησης των εργαζομένων, αποτελεσματική εποπτεία των μηχανισμών εφαρμογής και αποκατάσταση της διαπραγματευτικής ισχύος στο
συλλογικό πεδίο. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις, τα μέτρα θα παραμείνουν κενό
γράμμα χωρίς ουσιαστικό αντίκτυπο στην εργασιακή πραγματικότητα.
Η συμφωνία συνιστά σημαντική προσπάθεια ανασυγκρότησης του εργατικού
δικαίου, αλλά όχι πλήρη απάντηση στις δομικές ανισότητες που διαμορφώθηκαν
προηγουμένως. Το ζητούμενο είναι αν θα αποτελέσει αφετηρία μακροπρόθεσμου
θεσμικού μετασχηματισμού προς ένα μοντέλο που συνδυάζει οικονομική ανάπτυξη
και κοινωνική προστασία. Η συλλογική οργάνωση της εργασίας δεν είναι τυπική
διαδικασία αλλά κεντρικό στοιχείο της κοινωνικής διάρθρωσης του κράτους. Η
πραγματική επιτυχία της μεταρρύθμισης θα εξαρτηθεί από τον βαθμό που θα
επαναφέρει την εργασία στο επίκεντρο του κοινωνικού συμβολαίου.
*Ο Κυριάκος Περιστέρης είναι Πολιτικός Επιστήμων-Politicalthoughts.
