Στις 4 Μαΐου 1980, στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας, ο Γιόζιπ Μπροζ Τίτο απεβίωσε σε ηλικία 87 ετών. Τέσσερις ημέρες μετά τον θάνατό του, στις 8 Μαΐου 1980, ενταφιάστηκε στον «Οίκο των Λουλουδιών» (Kuća cveća), στο Βελιγράδι.
Η κηδεία του ήταν ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα αυτού του είδους στον 20ό αιώνα, καθώς παρευρέθηκαν περισσότεροι από 200 πολιτικοί ηγέτες και διακεκριμένα πρόσωπα από 128 χώρες, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη διεθνή επιρροή του.
Ο θάνατός του θεωρείται ως η αρχή του τέλους για την ενιαία Γιουγκοσλαβία, καθώς ήταν η ισχυρή προσωπικότητα, η οποία κρατούσε ενωμένες τις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες της χώρας. Κάποιοι, βέβαια, ισχυρίζονται ότι αυτό δεν επέτρεψε να λυθούν και να εκτονωθούν ζητήματα έντασης μεταξύ των εθνοτήτων τα οποία είχαν δημιουργηθεί κατά τον Β’ Π.Π., όπως επί παραδείγματι η τιμωρία των υπευθύνων για τα εγκλήματα πολέμου τα οποία διέπραξε στο Γιασένοβατς και άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το ναζιστικής εμπνεύσεως κράτος των Ustaše (Ούστασι) του Άντε Πάβελιτς, με τις σφαγές Σέρβων, Εβραίων, Ρομά, και άλλων από τους Κροάτες φασίστες ή την εθνοκάθαρση την οποία πραγματοποίησε η «13η Ορεινή Μεραρχία SS Χαντζάρ»», την οποία συγκρότησαν στρατολογημένοι ναζιστές Βόσνιοι μουσουλμάνοι.
Έχει πραγματική βάση ο ισχυρισμός ότι, συσσωρευμένα πάθη του παρελθόντος και τραγικά πολιτικά σφάλματα του παρόντος, οδήγησαν στην έκρηξη της διεθνοτικής βίας και στην ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ των εθνοτήτων στην Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία. Μία αντιπαράθεση της οοίας η σφοδρότητα και η αγριότητα δημιούργησε προβλήματα, τα οποία και σήμερα, 40 και πλέον χρόνια μετά έχουν ισχυρό αποτύπωμα στους λαούς των εκεί, νέων κρατών.
Μετά τον Τίτο, την διοίκηση της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας ασκούσε η οκταμελής Συλλογική Προεδρία (Predsedništvo SFRJ). Αυτή ήταν ένα συλλογικό σώμα που απάρτιζαν αιρετοί εκπρόσωποι από κάθε μία από τις έξι σοσιαλιστικές δημοκρατίες –Σερβίας, Κροατίας, Βοσνίας & Ερζεγοβίνης, Σλοβενίας, Μακεδονίας και Μαυροβουνίου- και τις δύο αυτόνομες επαρχίες της χώρας –Κοσσυφοπεδίου και Βοϊβοντίνας. Η προεδρία στο όργανο αυτό λειτουργούσε εκ περιτροπής, με κάθε μέλος να αναλαμβάνει την προεδρία για ένα έτος.
Αυτή η δομή είχε καθιερωθεί από το σύνταγμα του 1974 ως ένας μηχανισμός για τη διατήρηση της ενότητας της Γιουγκοσλαβίας μετά τον θάνατο του Τίτο, αλλά τελικά δεν απέδωσε. . .
Δεκαετία του ’80: Η αρχή της διάλυσης
1980: Θάνατος του Γιόζιπ Μπροζ Τίτο, ο οποίος αποτελούσε τον ενοποιητικό παράγοντα της χώρας. Η κεντρική εξουσία αποδυναμώνεται και ο εθνικισμός αρχίζει να αναπτύσσεται. Την Ομοσπονδία –στρατό, αστυνομία, εκπαίδευση, υγεία, εξωτερική πολιτική κ.λπ.-, διοικεί η οκταμελής Προεδρία (βλ. προηγουμένως).
Τέλη της δεκαετίας του ’80: Οικονομική κρίση, άνοδος εθνικιστικών κινημάτων και ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς γίνεται ηγέτης της Σερβίας, ενισχύοντας τη σερβική εθνικιστική ρητορική.
Δεκαετία του ’90: Οι Πόλεμοι της Διάλυσης
Αρχές της 10ετίας του 1990, ο επικεφαλής του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού (JNA), ο στρατηγός Βέλικο Καντίγιεβιτς, αναφέρει στην 8μελή Προεδρία της Ομοσπονδίας της οποίας η κινητοποίηση του στρατού της ομοσπονδίας ήταν αποκλειστικό προνόμιο, ότι παρατηρούνται αποσχιστικές τάσεις σε Κροατία και Βοσνία. Συγκεκριμένα, προσκομίζει στοιχεία ότι αστυνομικοί και στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, αφαιρούσαν τα Ομοσπονδιακά σήματα και τοποθετούσαν σήματα των άρτι σχηματισθέντων κομμάτων εθνικιστικής βάσης. Ως εκ τούτου ζητά έγκριση για να επέμβει.
Στην ψηφοφορία η οποία ακολούθησε προκειμένου να εγκριθεί η επέμβαση του στρατού, ο Σέρβος εκπρόσωπος της Βοσνίας, ψήφισε λευκό (να σημειωθεί ότι οι Σέρβοι είχαν πλειοψηφία στο όργανο αυτό, όχι λόγω επιβολής αλλά, γιατί είχαν εκλεγεί) Με το λευκό αυτό, προέκυψε ισόπαλο αποτέλεσμα, δεν έγινε δυνατή η λήψη απόφασης και ακολούθησε μία αδικαιολόγητη αδράνεια, με συνέπεια να ακολουθήσει η είσοδος της χώρας στην σκοτεινή περίοδο των εθνοτικών συγκρούσεων.
1991, Ιούνιος: Η Σλοβενία και η Κροατία κηρύσσουν την ανεξαρτησία τους. Ακολουθεί ένας σύντομος πόλεμος στη Σλοβενία, ο οποίος λήγει γρήγορα με την αποχώρηση του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού.
1991-1995: Πόλεμος της Κροατίας. Εθνοτικές συγκρούσεις μεταξύ Κροατών και Σέρβων, με τη δημιουργία της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας της Σερβικής Κράινας.
1992-1995: Πόλεμος της Βοσνίας. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη κηρύσσει την ανεξαρτησία της, πυροδοτώντας έναν από τους πιο αιματηρούς πολέμους. Συγκρούσεις μεταξύ Βόσνιων, Σέρβων και Κροατών. Σε αυτό το πλαίσιο έλαβε χώρα η Σφαγή της Σρεμπρένιτσα το 1995. Ο πόλεμος τελείωσε με τη Συμφωνία του Ντέιτον.
1998-1999: Πόλεμος του Κοσσυφοπεδίου. Ένοπλη σύγκρουση μεταξύ του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσόβου (UCK) και των σερβικών δυνάμεων. Η σύγκρουση κλιμακώθηκε με τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία το 1999.
Μετά το 2000: Η τελική διαμόρφωση
2003: Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (που αποτελείτο από Σερβία και Μαυροβούνιο) μετονομάζεται σε Ένωση Κρατών Σερβίας και Μαυροβουνίου.
2006: Σερβία και Μαυροβούνιο χωρίζονται, και τα δύο γίνονται ανεξάρτητα κράτη.
2008: Το Κοσσυφοπέδιο (Κόσσοβο) κηρύσσει μονομερώς την ανεξαρτησία του.
Κρίση Κοσσυφοπεδίου:
Μετά την Βοσνία και την υπογραφή της Συμφωνίας του Ντέϊτον, το κλίμα στην διεθνή κοινότητα για τον Μιλόσεβιτς ήταν κάτι περισσότερο από θετικό. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Κλίντον τον είχε χαρακτηρίσει ως «εγγυητή της ειρήνης και της σταθερότητας στα Βαλκάνια».
Αν η Βοσνία ήταν μια πρωτόγνωρη κατάσταση και η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας άγνωστη, στο Κοσυφοπέδιο αυτό δεν ίσχυε. Ήταν η μωροφιλοδοξία η καθεστωτική νοοτροπία και η αλαζονική, υπερφίαλη αντίληψη του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς εκείνο το οποίο οδήγησε τα πράγματα στην σημερινή εξέλιξη και στην ενδεχόμενη απώλεια της μήτρας των Σερβικών αγώνων. Το Vidovdan -15 Ιουνίου με το παλιό ημερολόγιο ή 28 Ιουνίου με το νέο ημερολόγιο-, ημέρα του Αγίου Βίτου (Sveti Vid), είναι η μεγάλη γιορτή των Σέρβων για την επέτειο της μάχης του Κοσσυφοπεδίου, στην οποία 15 Ιουνίου 1389, οι σερβικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του πρίγκιπα Λάζαρ, αντιμετώπισαν τις οθωμανικές δυνάμεις. Στη σερβική λαϊκή παράδοση, το Βίντοβνταν είναι ημέρα πένθους, εθνικής υπερηφάνειας και συλλογικής μνήμης και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αυτήν την ημέρα επέλεξε το 2001 η Σερβική Κυβέρνηση του Ζόραν Τζίντζιτς για την σύλληψη του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και την παράδοσή του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης.
Ο Μιλόσεβιτς είχε πολλά περιθώρια για την αποτροπή της συγκρούσεως και την επαναφορά της ηρεμίας στην περιοχή, έκανε όμως την χείριστη επιλογή.
Η κλιμάκωση των εντάσεων
1989: Ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ως πρόεδρος της Σερβίας, ανακαλεί την ευρεία αυτονομία που είχε το Κόσσοβο εντός της Γιουγκοσλαβίας. Αυτό οδηγεί στην απομάκρυνση Αλβανών από δημόσιες θέσεις και σε μαζικές διαμαρτυρίες. Αυτό, θέτει τα πανεπιστήμια στα οποία τα μαθήματα γίνονταν στην Αλβανική εκτός επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος, με συνεπακόλουθο οι νέοι απόφοιτοι αυτών των ιδρυμάτων να μην μπορούν να αναγνωρίσουν τους τίτλους σπουδών τους. Αυτό το γεγονός οδήγησε σε φοιτητική εξέγερση η οποία έλαβε διαστάσεις εθνικού αγώνα.
Αρχές δεκαετίας ’90: Οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου, υπό την ηγεσία του Ιμπραήμ Ρουγκόβα, υιοθετούν μια πολιτική παθητικής αντίστασης.
1996-1997: Εμφανίζεται ο Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου (UCK: Ushtria Çlirimtare e Kosovës), μια ένοπλη αλβανική οργάνωση που ξεκινά επιθέσεις εναντίον σερβικών στόχων.
Σ.Σ.: Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σημειώθηκαν επιθέσεις εναντίον αστυνομικών δυνάμεων και υπαλλήλων μυστικών υπηρεσιών, οι οποίοι φέρεται ότι είχαν κακοποιήσει Αλβανόφωνους πολίτες. Οι στρατιωτικοί πρόδρομοι του UÇK ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 με ένοπλη αντίσταση στην προσπάθεια της Σερβικής αστυνομίας να φυλακίσει Αλβανούς ακτιβιστές.
Τον Νοέμβριο του 1997, πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη Διάσκεψη των Βαλκανικών Κρατών, με οικοδεσπότη τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη. Στο περιθώριο της συνόδου, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές διμερείς συναντήσεις, όπως αυτή μεταξύ του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς (της τότε Γιουγκοσλαβίας) και του πρωθυπουργού της Αλβανίας Φάτος Νάνο, όπου συζητήθηκαν τα προβλήματα της αλβανικής πλειοψηφίας στο Κοσσυφοπέδιο. Ένα από τα πλέον σημαντικά, ίσως και το σημαντικότερο, ήταν το πρόβλημα της αναγνώρισης από την επίσημη Γιουγκοσλαβία των Αλβανόφωνων Πανεπιστημίων.
Στην ίδια σύνοδο, με πρωτοβουλία του Έλληνα Πρωθυπουργού, έλαβε χώρα και συνάντηση Μιλόσεβιτς – Ρουγκόβα, στην οποία το Βελιγράδι αποδέχθηκε την αναγνώριση των Αλβανόφωνων Πανεπιστημίων.
Ο Ρουγκόβα επιστρέφει στην Πρίστινα και αναγγέλλει την επιτυχία αυτή. Όμως, ελάχιστες ημέρες αργότερα ο Σλόμποταν Μιλόσεβιτς, επιστρέφοντας στο Βελιγράδι, δηλώνει ότι δεν υφίσταται καμία συμφωνία και η αστυνομία μαζί με παρακρατικές οργανώσεις εξαπλώνουν την δραστηριότητα τους στο Κοσσυφοπέδιο.
Ο Ιμπραήμ Ρουγκόβα, εκτίθεται ανεπανόρθωτα και χάνει την εμπιστοσύνη των συμπατριωτών του και τα ηνία αναλαμβάνει η ηγεσία του UCK. Ήταν η στιγμή που το αίμα αρχίζει και πάλι να χύνεται . . .
Ο Πόλεμος (1998-1999)
Μάρτιος 1998: Η κρίση κλιμακώνεται σε ανοιχτή ένοπλη σύγκρουση, καθώς οι σερβικές δυνάμεις ασφαλείας ξεκινούν μια μεγάλης κλίμακας επίθεση εναντίον του UCK και των αλβανικών χωριών, οδηγώντας σε χιλιάδες θανάτους και πρόσφυγες.
Μάρτιος 1999: Μετά την αποτυχία των ειρηνευτικών συνομιλιών στο Ραμπουγιέ της Γαλλίας, το ΝΑΤΟ ξεκινά τους βομβαρδισμούς εναντίον στρατιωτικών στόχων στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, με την αιτιολογία της αποφυγής ανθρωπιστικής καταστροφής. Ήταν η πρώτη στρατιωτική επέμβαση της Συμμαχίας χωρίς εντολή του ΟΗΕ.
Ιούνιος 1999: Οι σερβικές δυνάμεις αποσύρονται από το Κόσσοβο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εγκρίνει το Ψήφισμα 1244, το οποίο προβλέπει τον τερματισμό των εχθροπραξιών, την εγκατάσταση ειρηνευτικής δύναμης του ΝΑΤΟ (KFOR) και προσωρινή διοίκηση του ΟΗΕ (UNMIK).
Η μεταπολεμική περίοδος
2004: Ξεσπούν εθνοτικές ταραχές με δεκάδες νεκρούς και καταστροφές περιουσιών.
2008: Το Κοσσυφοπέδιο κηρύσσει μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία, μια κίνηση που δεν αναγνωρίστηκε από όλες τις χώρες.
Μετά το 2008: Συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις, με τη μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Κοσσόβου και Σερβίας, χωρίς ωστόσο να έχει βρεθεί μια οριστική λύση.
Η Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της κρίσης, είχε έναν ιδιαίτερο ρόλο, κυρίως λόγω της έντασης στις σχέσεις της με τη γειτονική Βόρεια Μακεδονία, εξαιτίας της ονομασίας της. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αρχικά προσπάθησε να επιβάλει όρους για την αναγνώριση των νέων κρατών, αλλά η κατάσταση οδήγησε σε περαιτέρω πολέμους.