Η Κλινική Ψυχολόγος και Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς, Έλσα Μπάρδα, γράφει για την κυκλοθυμική συμπεριφορά και τη συναισθηματική αστάθεια, τα γνωρίσματα, τις διαφορές τους και το πώς μπορεί πίσω από αυτά να «κρύβεται» η διπολική διαταραχή
*Έλσα Μπάρδα – Κλινικός Ψυχολόγος – Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς
Η κυκλοθυμικότητα στη συμπεριφορά, το συναίσθημα και την σκέψη
Η κυκλοθυμική συμπεριφορά και οι έντονες αντιδράσεις στους εφήβους είναι συνηθισμένες. Καθώς τα παιδιά μεταβαίνουν από το στάδιο της παιδικής ηλικίας στην εφηβεία, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και οι ορμόνες επηρεάζουν τη συμπεριφορά. Όταν όμως η συναισθηματική αστάθεια κυμαίνεται από υπερβολική ευερεθιστότητα και θυμό σε μεγάλη θλίψη, τότε αυτό μπορεί να αποτελέσει ανησυχητικό σημάδι, που δεν δικαιολογείται από την εφηβεία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, σηματοδοτεί πρώιμα συμπτώματα εκδήλωσης διπολικής διαταραχής.
Η διπολική διαταραχή ή μανιοκατάθλιψη εμφανίζεται συνήθως στην εφηβεία ή στις αρχές της ενήλικης ζωής και χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενα επεισόδια (φάσεις) μανίας και κατάθλιψης ή έντονης μελαγχολίας. Η διαφορά στους εφήβους, συγκριτικά με τους ενήλικες, είναι ότι οι προαναφερόμενες εναλλαγές είναι πιο γρήγορες χρονικά. Ανήκει στις διαταραχές της διάθεσης με συμπτώματα που αφορούν κυρίως στην αλληλεπίδραση με το κοινωνικό περιβάλλον -συγκεκριμένα τη συναισθηματική αστάθεια π.χ. στις κοινωνικές σχέσεις με έντονα ξεσπάσματα και παρορμητική συμπεριφορά, καθώς και διατάραξη στην αντίληψη και την σκέψη.
Αιτίες της διπολικής διαταραχής μεταξύ άλλων είναι οι κληρονομικοί παράγοντες, όπως τα γονίδια, ανατομικοί παράγοντες στον εγκέφαλο, καθώς και χτυπήματα στο κεφάλι. Το περιβάλλον σαφώς και επηρεάζει, καθώς το έντονο στρες ή κάποια απώλεια μπορεί να παίξει επιβαρυντικό ρόλο στην εκδήλωση της διαταραχής, ιδίως όταν υπάρχει γενετική προδιάθεση.
Ένα τα χαρακτηριστικά στην περίοδο μανιακού επεισοδίου μπορεί να είναι η έντονη συμπεριφορά χωρίς ιδιαίτερο λόγο, η εμμονή με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα ένα μάθημα ή κάποιο χόμπι. Μερικές φορές, δε, η ακατάπαυστη ομιλία, η υπερδιέγερση, η υπερκινητικότητα, η έλλειψη συγκέντρωσης και η απόσπαση προσοχής με αδυναμία ολοκλήρωσης μιας δραστηριότητας μπορεί να δώσουν την εντύπωση ότι ο έφηβος έχει ΔΕΠΥ.
Άλλο συχνό σύμπτωμα, που οι γονείς συνηθίζουν να δικαιολογούν, θεωρώντας ότι το παιδί απλά θέλει να πετυχαίνει πάντα το δικό του, είναι τα έντονα ξεσπάσματα για ασήμαντους λόγους -π.χ. το να ξεσπάσει το παιδί επειδή του πήραν το παιχνίδι. Ορισμένες φορές, ωστόσο, δεν έχει να κάνει με τη συνθήκη, αλλά για ένα ξέσπασμα που απλά έψαχνε αφορμή.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η δυσκολία διαχείρισης της απογοήτευσης και της κριτικής. Σε αυτή την περίπτωση, ο θυμός μπορεί να είναι έντονος. Η ελλιπής ανάγκη για ύπνο, επίσης, στην περίπτωση της διπολικής διαταραχής είναι «καμπανάκι» για πιθανό επερχόμενο επεισόδιο μανίας. Αντίστοιχα, υπάρχει το επεισόδιο υπομανίας, το οποίο παρουσιάζει τα ίδια συμπτώματα με λιγότερη ένταση, χωρίς να επηρεάζει τη λειτουργικότητα του ατόμου.
Κατά τη διάρκεια ενός καταθλιπτικού επεισοδίου συνήθως παρατηρείται έντονο αίσθημα αναξιότητας, κενού, μελαγχολίας, ενοχών χωρίς συγκεκριμένο αίτιο. Διαταραχές στον ύπνο -συγκεκριμένα υπερβολική υπνηλία- και στη λήψη φαγητού («τρώνε» τα συναισθήματά τους ή χάνουν το ενδιαφέρον για το φαγητό), ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως στομαχόπονος ή/και πονοκέφαλος. Κυρίαρχο είναι το αίσθημα κατατονίας, η έλλειψη συγκέντρωσης και η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων. Όπως και στην κατάθλιψη, ο έφηβος μπορεί να παρουσιάζει έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε του προσέφεραν ικανοποίηση.
Εκτός από τα μανιοκαταθλιπτικά επεισόδια, ο έφηβος ενδεχομένως να παρουσιάσει άγχος αποχωρισμού και φόβο απόρριψης, με αποτέλεσμα τα προβλήματα συμπεριφοράς -π.χ. ελεγκτική συμπεριφορά και επιθετικότητα. Συννοσηρότητα έχει παρατηρηθεί με αντικοινωνική διαταραχή, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητας, Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες και αγχώδεις διαταραχές -για παράδειγμα, ένας έφηβος που είναι αρκετά κοινωνικός μπορεί να παρουσιάσει κοινωνικό άγχος, με αποτέλεσμα τις κρίσεις πανικού. Αξίζει να αναφερθεί ότι, πέρα από την πρόκληση της διαταραχής, υφίστανται και οι μεταβολές στην εφηβεία. Τα πιο ανησυχητικά σημάδια είναι η εμμονή με τον θάνατο και η κοινωνική απόσυρση.
Η διάγνωση της διπολικής διαταραχής σύμφωνα με το DSM-IV
Αφορά στη διάρκεια και την ένταση, καθώς και την παρουσία ενός συγκεκριμένου αριθμού συμπτωμάτων, εφόσον έχει αποκλειστεί κάποιο οργανικό αίτιο ή παρενέργεια από ουσίες.
Σύμφωνα με τη Συμπεριφοριστική προσέγγιση (Applied Behavioral Analysis), κάθε συμπεριφορά έχει και ένα αίτιο. Η ερμηνεία είναι καθοριστική στο να αποσαφηνιστεί το αίτιο, για να πραγματωθεί η εξειδικευμένη ατομική θεραπεία, διότι κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός χαρακτήρας και υφίσταται διαφορετική αλληλεπίδραση από το περιβάλλον του, ακόμα και όταν έχει την ιδία ψυχική πάθηση.
Η πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Εκτός από τη θεραπεία με τους ειδικούς -ψυχίατρο και ψυχολόγο- είναι σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους, προκειμένου να χτίσουν γερά θεμέλια στην σχέση μαζί του και να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τη διπολική διαταραχή, ώστε να εξασφαλίσει σωστή ψυχική υγεία στη μετέπειτα ενήλικη ζωή του.
Ο κάθε άνθρωπος είναι μια διαφορετική προσωπικότητα, μεγαλώνοντας σε διαφορετικό περιβάλλον, γι’ αυτό μπορεί να βιώνει τη διπολική διαταραχή με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο έφηβος που πάσχει από διπολική διαταραχή επηρεάζεται έντονα από μικροπράγματα, με τα οποία οι γονείς δεν μπορούν να συσχετισθούν -δικαίως- καθώς οι αντιδράσεις του δεν έχουν λογική. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να νιώθει απόρριψη για τα συναισθήματά του.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να αφουγκράζονται τη συμπεριφορά του παιδιού τους και να μην την δικαιολογούν ως δύσκολη εφηβεία, διότι το αίτιο μπορεί να είναι βαθύτερο. Τα πράγματα μπορεί να χειροτερέψουν, καθώς η συνεχής αναζήτηση αδρεναλίνης δύναται να οδηγήσει σε επικίνδυνη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (άγνοια κίνδυνου) -όπως ο καταναγκασμός, η παρορμητικότητα και η έντονη σεξουαλικότητα (υπερσεξουαλικότητα). Η αδυναμία στην αυτορρύθμιση του συναισθήματος σε ορισμένες περιπτώσεις βρίσκει ανακούφιση από τον εθισμό σε ουσίες.
Ακόμα και στην περίπτωση που το αίτιο της δύσκολης συμπεριφοράς δεν είναι η διπολική διαταραχή, αξίζει η διερεύνηση από έναν ειδικό, ώστε οι γονείς να μπορέσουν να έχουν ουσιαστική βοήθεια στη σωστή αντιμετώπιση του παιδιού, πάντα με γνώμονα το όφελός του. Άλλωστε, όπως υποστηρίζει η Συμπεριφοριστική Επιστήμη, κάθε συμπεριφορά έχει κάποιο αίτιο, ακόμα και αν αυτό δεν είναι εμφανές.
– Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ – Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
– email. elsabardapsychologist@hotmail.com
*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.
